Xəbərlər
Dayanıqlı Bərpa: Bəlkə də, biz yalnız pozduqlarımızı düzəltdikdən sonra dayanıqlılığa çata bilərik?
Mən 80-ci illərdə böyümüşəm. O dövrlərdə, xüsusilə bir amerikalı uşaq üçün, ən dəbli şeylərdən biri “Hard Rock Café – Save the Planet” (“Planeti xilas et”) yazılı köynək idi — bəlkə də, yalnız “Members Only” gödəkçəsi və “Jordache” cins şalvarı ilə müqayisə oluna bilərdi.
Amma bu məqalə nə geyimdən, nə də Hard Rock-dan bəhs edir. Əsas məsələ o köynəyin üzərindəki ifadədir: Planeti xilas et.
Daha çoxu üçün bizi sosial şəbəkələrdə izləyin
Həqiqət budur ki, planetin xilas olunmağa ehtiyacı yoxdur. O, asteroid toqquşmaları, buz dövrləri və kütləvi yox oluşlardan sağ çıxıb. Biz yox olduqdan sonra da mövcudluğunu davam etdirəcək.
Əsl məsələ Yer kürəsinin davam edib-etməyəcəyi deyil; bizim davam edib-etməyəcəyimizdir.
Onilliklər boyunca “dayanıqlılıq” sözündən ekoloji məqsədlərimizi ifadə etmək üçün istifadə etmişik. Emissiyaları azaltmaq. Tullantıları kəsmək. Resurslara qənaət etmək.
Amma bəlkə də dayanıqlılıq elə-belə həyata keçirdiyimiz bir şey deyil?
Bəlkə də dayanıqlılıq yalnız pozduqlarımızı düzəltdikdən sonra əldə edə biləcəyimiz bir şeydir?
Bərpa Dayanıqlılıqdan Əvvəl Gəlməlidir
Təsəvvür et ki, sən böyük bir maliyyə borcunun içindəsən. Sadəcə xərcləri azaltmaqla vəziyyəti bir qədər yavaşlada bilərsən, amma həqiqi anlamda irəliləyə bilməzsən. Yeni gəlir yaratmaq, borcu ödəmək və uzunmüddətli var-dövlət qurmaq lazımdır.
Eyni məntiq burada da keçərlidir. Biz artıq ekoloji və sosial “hesablarımızı” aşırı dərəcədə borclandırmışıq. Sadəcə qalanları qorumaq kifayət etmir.
Əvvəlcə bərpa etməliyik. Ancaq ondan sonra dayanıqlılığı təmin edə bilərik.
Dayanıqlı bərpa — təkcə resursları tükətməmək deyil, həm də ətraf mühiti və cəmiyyətləri aktiv şəkildə bərpa edən və zənginləşdirən sistemlər qurmaq deməkdir. Bu, layihələrin, bizneslərin və iqtisadiyyatların əvvəlkindən daha yaxşı vəziyyət yaratması deməkdir.
Sadə dillə desək, bu, “Təbii, sosial və iqtisadi sistemləri bərpa etmək, yeniləmək və canlandırmaqla həyatın davamlı şəkildə inkişaf edə biləcəyi şərait yaratmaqdır.”
Bu yanaşma zərərin minimuma endirilməsindən irəli gedərək, resursların yenidən təmin edilməsini, ekosistemlərin möhkəmləndirilməsini və icmaların rifahının artırılmasını nəzərdə tutur.
Bu sadəcə bir nəzəriyyə deyil — tamamilə reallaşdırıla bilən bir hədəfdir. Amma bunu reallığa çevirmək üçün planlama, icra və uğur meyarlarımıza yeni bir baxış lazımdır.
PRiSM: Dayanıqlı Bərpa üçün Layihə Yanaşması
Əgər bərpa yalnız bir “trend sözü” kimi qalmasın istəyiriksə, layihələrin ətrafdakı dünyanı aktiv şəkildə yaxşılaşdırmasını təmin edəcək bir metodologiyaya ehtiyacımız var. Məhz bu məqamda PRiSM (Projects integrating Sustainable Methods — Dayanıqlı Metodları İnteqrasiya edən Layihələr) yanaşması önə çıxır.
Ənənəvi layihə idarəetmə çərçivələri əsasən vaxt, xərc və keyfiyyət kimi meyarlara fokuslanır — məhsul və ya xidmətin effektiv şəkildə çatdırılmasına.
Amma yalnız effektivlik kifayət etmir, əgər nəticə sosial və ekoloji baxımdan mənfi təsir göstərirsə.
PRiSM fərqlidir. O, P5 Standartı vasitəsilə layihənin bütün mərhələlərinə dayanıqlı bərpanı daxil edir — uğurun nə olduğunu yenidən tərif edir:
People (İnsanlar) – Layihə həyat keyfiyyətini, bərabərliyi və rifahı artırırmı?
Planet (Planet) – Təbii ekosistemləri bərpa edir və bioçeşidliliyi artırırmı?
Prosperity (Rifah) – Uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlıq yaradırmı, yoxsa yalnız qısa müddətli qazanc?
Process (Proses) – Layihənin idarəçiliyi və icrasında dayanıqlılıq və bərpa nəzərə alınırmı?
Product (Məhsul/Nəticə) – Layihənin nəticəsi zamanla ekoloji və sosial sağlamlığı dəstəkləyirmi?
“Zərəri necə azalda bilərik?” sualı əvəzinə, PRiSM belə soruşur:
“Bu layihə necə net-müsbət təsir yarada bilər?”
Bərpa Əməldə: Nümunələr
Gəlin enerji sektorundan bir nümunəyə baxaq:
Ənənəvi bir dayanıqlı enerji layihəsi karbon emissiyalarını azaltmağa və effektivliyi artırmağa fokuslana bilər.
Amma bərpa yönümlü, PRiSM-əsaslı bir enerji layihəsi təkcə emissiyaları azaltmaz — həmçinin torpağı bərpa edər, bioçeşidliliyi artırar və yerli icmalar üçün yeni iqtisadi imkanlar yaradardı.
Və ya şəhərsalma sahəsində:
Standart “yaşıl bina” layihəsi ekoloji materiallardan və enerji-effektiv işıqlandırmadan istifadə edə bilər.
Amma bərpa yönümlü layihə daha da irəli gedər — öz enerjisini istehsal edən, havanı və suyu təmizləyən, şəhər əkinçiliyi və ictimai məkanları birləşdirən “canlı binalar” dizayn edərdi.
Bu fərq dayanıqlılığın bir məhdudiyyət kimi, bərpanın isə bir fürsət kimi qəbul edilməsi arasındadır.
Gələcək: Davamlılığa aparan yol kimi regenerasiya
Uzun illərdir bizə deyilirdi ki, davamlılıq məqsəddir — məsuliyyətli inkişafın ən yüksək nailiyyətidir. Amma əslində davamlılıq məqsəd yox, düzgün addımların nəticəsidir.
Əgər bir sistem artıq sıradan çıxıbsa, onu “davam etdirmək” olmaz. Uğursuz iqtisadiyyatı davam etdirmirsən — onu yenidən qurursan. Çirklənmiş çayı davam etdirmirsən — onu bərpa edirsən. Dağılmış ekosistemi davam etdirmirsən — onu regenerasiya edirsən.
Yəni yalnız zərəri aradan qaldırdıqdan sonra davamlılıq mümkün olur.
Layihələrin idarə edilməsində regenerativ davamlılığın rolu
Buna görə də regenerativ davamlılıq təkcə ekoloji bir anlayış deyil — bu, layihələrin necə planlandığına, inkişaf etdirildiyinə və idarə olunduğuna dair fundamental bir yanaşma dəyişikliyidir. Söhbət infrastrukturdan, enerjidən, şəhərsalmadan və ya sənayedən getsə də, artıq uğuru yalnız vaxt, maliyyət və səmərəliliklə ölçmək yetərli deyil.
Regenerativ davamlılıq bizdən bu sualları verməyi tələb edir:
Bu layihə sistemin əvvəlkindən daha güclü olmasına səbəb olurmu?
Bu layihə ekoloji bərpaya, sosial rifaha və uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığa töhfə verir?
Layihənin təsiri onilliklər sonra da müsbət olacaqmı, yoxsa daimi texniki xidmət və düzəlişlərə ehtiyac duyacaq?
Bunlar nəzəri suallar deyil. Bunlar bizim qurduğumuz gələcəyin nə qədər davamlı və yaşanacaq olacağını müəyyənləşdirən əsas suallardır.
Burada PRiSM (Layihələrin Davamlı Yanaşmalarla İnteqrasiyası) metodu köməyə gəlir. Bu yanaşma davamlılığı nəzəriyyədən çıxarıb regenerasiyanı ölçülə bilən və praktik nəticəyə çevirir.
Proqres üçün yeni standart: regenerasiya
Son bir əsr ərzində irəliləyiş əsasən iqtisadi artım, sənaye genişlənməsi və texnoloji inkişafla ölçülürdü — çox zaman isə bu nailiyyətlər ekoloji və sosial sabitliyin hesabına başa gəlirdi. İndi isə bizdə bu anlayışı yenidən müəyyən etmək üçün həm bilik, həm texnologiya, həm də çərçivələr var.
Regenerativ gələcəkdə:
Binalar təkcə enerjiyə qənaət etmir — istehlak etdiyindən çox enerji istehsal edir və havanı, suyu təmizləyir.
Şəhərlər təkcə emissiyaları azaltmır — özləri canlı ekosistemə çevrilir, bioloji müxtəlifliyi və insanların rifahını artırır.
Enerji sistemləri təkcə fosil yanacaqlardan imtina etmir — həm də torpaqları bərpa edir və yerli iqtisadiyyatları gücləndirir.
İnfrastruktur layihələri sadəcə zərəri minimuma endirmir — daha güclü, daha dayanıqlı icmalar yaradır.
Yəni məqsədlərimizi azaltmağa ehtiyac yoxdur — daha yüksəyə nişan almalıyıq.
Bu radikal fikir deyil. Bu, qaçılmaz bir dəyişiklikdir. Regenerativ davamlılığı qəbul edən şirkətlər, dövlətlər və sənayelər hələ də köhnə davamlılıq modellərinə bağlı qalanları geridə qoyacaq, daha davamlı, innovativ və uğurlu olacaqlar.
Çünki:
Yalnız zərəri minimuma endirməyə fokuslanan bir dünya daim müdafiədə qalacaq.
Regenerasiyaya yönəlmiş bir dünya isə yaradacaq, inkişaf edəcək və lider olacaq.
Çağırış: İşə indi başlamaq lazımdır
Biz planetimizi “xilas etməyə” ehtiyac duymuruq. Öz rolumuzu yenidən müəyyən etməliyik — resurs istehlakçıları kimi yox, regenerasiyanın qoruyucuları kimi.
Bu isə yalnız davamlılıq səylərimizdə deyil, həyata keçirdiyimiz hər layihədə, etdiyimiz hər sərmayədə və qurduğumuz hər innovasiyada uğuru necə ölçdüyümüzü dəyişdirmək deməkdir.
Regenerativ davamlılıq kənar, alternativ bir fikir deyil — bu, yaşanacaq gələcəyin təməlidir.
Əsl iş, qalanları davam etdirmək deyil. Əsl iş, zərəri tərsinə çevirmək, daha güclü sistemlər qurmaq və irəliləyiş üçün yeni bir standart müəyyənləşdirməkdir.
Gəlin böyük işlər görək!
Joel Carboni, 2025
Original məqalə üçün: GPM GLOBAL
Dayanıqlı layihə menecmenti haqqında daha çox öyrənmək üçün www.greenpm.az – a daxil olun
23.05.2025
