Xəbərlər

Yaşıl tariflər, yoxsa ticarət maneələri? Təchizat zənciri zərbələri davamlılığı təhdid edir

Qlobal layihələr gözlənilməz bir sarsıntı ilə üz-üzədir — bu, nə təbii fəlakətdir, nə də texnoloji çöküş, bu dəfə səbəb siyasətdir.
ABŞ-da Donald Trampın prezidentliyə qayıdışı Çin idxalına qarşı 145%-ə qədər artırılan yeni ticarət tarifləri ilə nəticələnib. Bu tariflərə elektrikli avtomobillər, günəş panelləri, litium-ion batareyaları və digər təmiz enerji məhsulları daxildir. Bəzi dairələrdə bu tariflər "yaşıl tariflər" adlandırılsa da, əslində bu siyasət davamlılıq məqsədləri ilə toqquşaraq təchizat zəncirlərini pozur və layihələri risk altına salır.
2025-ci ildə tətbiq olunan bu tariflər ABŞ-ın kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinə (KOB-lar) güclü sosial və iqtisadi təzyiqlər göstərir. Məsələn, Massaçusetsdəki WS Game Co. Çin limanlarında $500,000 dəyərində məhsulunun qaldığını və $16 milyon sifariş itkisinə uğradığını bildirib. Miçiqandakı TeaHaus çay şirkəti qiymətləri artırmağa məcbur olub, bu da həm müştərilərinə, həm də əməkdaşlarına təsir göstərir. Oklahoma City-dəki 4Knines şirkəti isə artan xərclər və gecikən tədarüklərin mənfəəti azaltdığını və iş yerlərini riskə atdığını deyir.
Flexport şirkətinin rəhbəri Ryan Petersen bildirir ki, Çin mallarından asılı olan ABŞ-dakı kiçik bizneslərin 80%-i hazırkı tarif siyasəti altında müflis ola bilər. Bu isə milyonlarla iş yerinin itirilməsi və yerli icmalarda iqtisadi geriləmə ilə nəticələnə bilər.
Nəticədə, bu tariflər davamlı inkişafı gücləndirmək əvəzinə, yerli icmaları zəiflədə və davamlılıq hədəflərini təhlükə altına ala bilər.

 

Təchizat Zəncirinin Donması: Layihələr Təzyiq Altındadır
Tarif qərarlarından cəmi bir neçə həftə sonra qlobal daşımalar dəyişməyə başladı. Çin–ABŞ konteyner daşımaları kəskin azaldı, böyük daşıyıcılar (Maersk, COSCO) reysləri ləğv etdi. Limanlarda konteynerlər hərəkətsiz qaldı, təchizatçılar tapmaq çətinləşdi, sifarişlər dayandırıldı.
Bu sadəcə fon səsləri deyil — bu vəziyyət net sıfır məqsədləri üçün vacib sahələrə (təmiz nəqliyyat, enerji, tikinti, istehsal) ciddi zərbə vurur.
Layihə rəhbərləri bildirirlər ki:
 • Günəş enerjisi və batareya infrastrukturunda gecikmələr yaşanır.
 • Çin mənşəli polad və günəş panellərinin qiyməti artıb.
 • Gecikmələr müqavilə risklərini artırır, zəmanət və performansa təsir edir.
Portfel menecerləri də layihələrin dəyərini yenidən qiymətləndirməyə məcbur qalırlar. Əvvəllər davamlılıq uğuru kimi qiymətləndirilən layihələr indi həm bahalaşır, həm də ekoloji təsiri qeyri-müəyyənləşir.

 

“Damping” Problemi: Yönləndirilmiş Məhsullar, Pozulan Bazarlar
ABŞ bazarına daxil ola bilməyən Çin məhsulları indi Avropa, Cənub-Şərqi Asiya, Latın Amerikası və Hindistana yönəlir. Artıq Hindistan Çin poladına yeni tariflər tətbiq edib, onu süni şəkildə ucuz satılan və yerli istehsalçıları sıxışdıran “damping” məhsulu kimi tanıyıb.
Avropa da oxşar axına hazırlaşır — Çin istehsalı olan elektrikli avtomobillər və “yaşıl texnologiyalar”ın axınına qarşı Avropa Komissiyası araşdırmalara başlayıb və öz tariflərini nəzərdən keçirir.
Layihələr üçün bu nə deməkdir?
 • Qiymət sabitliyinin pozulması: Başlanğıcda qiymətlər düşə bilər, amma sonra bazar qeyri-sabitləşər, təchizatçılar iflasa uğraya bilər.
 • Davamlılıq riskləri: Damping məhsullar ətraf mühit standartlarına cavab verməyən aşağı keyfiyyətli istehsaldan gəlir.
 • Təchizat prinsiplərinə zidd hallar: Ucuz, lakin davamlı olmayan məhsullar bazarı doldurur və bu da maliyyə təzyiqi altındakı alıcılar üçün etik seçimləri çətinləşdirir.
Bu yalnız maliyyə riskləri yaratmır — uzunmüddətli davamlılıq və innovasiya zəncirlərini də zəiflədir.

 

Ticarət Müharibəsinin Gizli Karbon Maliyəti
Hazırkı tarif siyasəti davamlılığı dəstəklədiyini iddia etsə də, əslində qlobal emissiyaların artmasına səbəb ola bilər.
Çin günəş panellərinə tətbiq olunan tariflər istehsalı azaltmır — onu sadəcə başqa ölkələrə yönləndirir. Amma alternativ istehsalçılar daha az səmərəli və tez-tez kömürlə işləyən enerji mənbələrindən istifadə edirlər. Bu isə məhsulun karbon izi baxımından daha zərərli olmasına səbəb olur.
Eyni şəkildə, zəif emissiya standartlarına malik ölkələrdən polad almaq da infrastruktur layihələrinin ümumi karbon təsirini artırır. Bu, “karbon sızması” adlanan effekti yaradır — yəni tullantılar azalmır, sadəcə başqa yerə köçürülür.

 

Portfel səviyyəsində təchizat pozuntuları
Bu problem təkcə təchizat zənciri ilə məhdudlaşmır — bu, həm də strateji planlaşdırma problemidir. Layihələr geniş davamlılıq hədəfləri çərçivəsində formalaşmış uzunmüddətli investisiya portfellərinin bir hissəsidir.
İndi portfellərdə aşağıdakılar müşahidə olunur:
 • Həcmin azaldılması – Bahalaşma səbəbindən bəzi layihələr kiçildilir.
 • Gecikmə və ya dayandırılma – Büdcəni aşan layihələr təxirə salınır.
 • Prioritetlərin dəyişməsi – Dövlətlər və investorlar qeyri-sabit xərclər və təchizat riskləri səbəbilə “yaşıl” təşəbbüslərdən geri çəkilirlər.
Nəticədə, davamlılıq layihələrində durğunluq yaranır — və bəzi qərarvericilər daha “təhlükəsiz” görünən, lakin fosil yanacaqlara əsaslanan modellərə qayıdırlar.

 

Layihə və Portfel Menecerləri Nə Etməlidir?
Ticarət siyasətinin öz-özünə düzələcəyini gözləyə bilmərik. İndi adaptiv liderlik vaxtıdır. Beş əsas addım vacibdir:
 1. Təchizat Zəncirini Təhlil Et: Tariflərdən təsirlənmiş məhsulları müəyyən etmək üçün risk qeydiyyatlarını və portfel panellərini yenidən gözdən keçirin. Qiymətdən əlavə, davamlılıq və ESG risklərinə də nəzarət edin.
 2. Təsir Hesabatlarını Yenidən Qiymətləndir: Girişlər dəyişirsə, karbon və ətraf mühit təsirləri də dəyişir. Karbon hesablamalarını real vəziyyətə uyğunlaşdırın.
 3. Davamlı Satınalma Standartlarını Gücləndir: Satınalma strategiyanızı qiymət dəyişikliklərinə davamlı edin. Minimum davamlılıq kriteriyaları tətbiq edin və GPM P5 kimi çərçivələrdən istifadə edin.
 4. Layihəni Elastik Dizayn Et: Alternativ təchizat və modulluq üçün plan hazırlayın. Layihə planına ehtiyat variantlar daxil edin.
 5. Səsini Ucaldın: Layihə rəhbərləri davamlılıq sahəsində dəyişiklik agentləridir. Təcrübə və fikirlərinizi sənaye assosiasiyalarına və siyasət platformalarına çatdırın.

 

Son Düşüncə: Təkcə Niyyət Yetərli Deyil – Uyğunluq Lazımdır
“Yaşıl tariflər” ideyası cazibədar səslənsə də, beynəlxalq koordinasiya və sistemli yanaşma olmadan daha çox zərər verə bilər. Bu, siyasət və partiya məsələsi deyil.
Davamlılıq parçalanmış yanaşma ilə əldə edilə bilməz. Təmiz enerji infrastrukturunu zəiflədən, bazarları pozan və keyfiyyətsiz istehsalı təşviq edən siyasət "yaşıl" deyil — bu, maneədir.
Layihələrimiz daha yaxşı gələcək üçün qurulursa, portfellərimiz də bu gələcəyi formalaşdıran qlobal hadisələri nəzərə alaraq idarə olunmalıdır.
Layihə rəhbərləri sadəcə icraçılar deyil — biz davamlılığın qoruyucularıyıq. Burada siyasət, təcrübə və etika bir nöqtədə birləşir.
Uyğunluq üçün deyil, aydınlıqla rəhbərlik edək.
Qorunmaya yox, inkişafa investisiya qoyaq.

Joel Carboni, 2025
Original məqalə üçün: GPM GLOBAL
Dayanıqlı layihə menecmenti haqqında daha çox öyrənmək üçün www.greenpm.az  – a daxil olun

16.05.2025