Xəbərlər
Dərbənd qalası layihəsi
Dərbənd qalası layihəsi
Dərbənd qalası Xəzər dənizi ilə Qafqaz sıra dağları arasında yerləşir. Rusiyanın şəhər statusunu daşıyan ən cənub yaşayış məntəqəsidir. Dərbənd şəhəri eyni adlı rayonun inzibati mərkəzidir, Mahaçqala şəhərindən cənub – şərq istiqamətində 121 km uzaqlıqda yerləşir.
Dərbənd tarixi və adı çoxtur. 7-ci əsrə aid mənbələrdə ilk dəfə "Dərbənd" adı qeyd olunmuşdur. "Dər" (qapı) və "bənd" (divar) köklərindən gələn ad, məntəqənin möhkəm və qorunmuş olduğunu ifadə edir. Bu ada sahib olan Dərbənd adlı bir çox kəndlər və şəhərlər var. Dərbənd ərazisinin ən qədim adı Çoladır və "divar" mənasına gəlir. Şəhər fərqli dillərdə "Dərbənd" adından törənən adlarla tanınır. Orta fars dilində şəhər Veroy-Pahr olaraq tanınırdı. 7-ci əsrdən sonra bir çox xalq Dərbənd adından törənən adlar istifadə etməyə başlamışdır. Bu adla əlaqəli adlar müxtəlif dil və mədəniyyətlərdə fərqlilik göstərir, lakin hər biri Dərbəndin möhkəm və qorunmuş olduğunu vurğular.
Dərbənd, tərixi 7-ci əsrdən başlayaraq Azərbaycanın strateji keçidlərindən biri olmuşdur. İosif Flavi və digər antik müəlliflərin əsərlərində adı çıxmamış, lakin Qafqazın şərqində strateji "Kaspi darvazası" kimi tanınan məkanın mövcud olduğu bilinir. Bu keçidin əhəmiyyəti I–III əsrlərdə Qafqazı birləşdirən ən mühüm yollarından biri olması və ətraf ərazilərin məhsuldarlığına uyğun iqlim şəraitinə sahib olması ilə əlaqəlidir.
Dərbəndin əsas strateji məqamını Sasani şahları müdafiə etmişdir. İlk olaraq Beşbarmaq dağında Beşbarmaq səddi inşa edilmiş, sonra Gilgilçay səddi və ən nihayət Dərbənd qalası qurulmuşdur. Bu strukturlar Dərbənd keçidinin mühafizəsi və şimal-şərqdəki dağ yollarının qorunması üçün vacib rol oynamışdır.
Ərəb xəlifələrinin hakimiyyəti dövründə Dərbənd strateji mövqeyindən istifadə edilərək abadlaşdırılmış və ən əhəmiyyətli məscidlərdən biri olan Dərbənd Cümə məscidi inşa edilmişdir. Dərbənd, Ərəb təsiri altında Azərbaycan və İran ərazisində ticarətin və məhsul alış-verişinin mərkəzi olmuşdur.
II minilliyin ikinci yarısında Dərbənd, Şimali Azərbaycan xanlıqlarından Dərbənd xanlığının mərkəzi halına gəlmiş və 1796-cı ildə Rusiya tərəfindən ələ keçirilmişdir. Dərbənd Rusiya imperiyasının tərkibində yer alsa da, 1920-ci ildə Sovet hakimiyyəti tərəfindən işğal edilmiş və Dağıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına birləşdirilmişdir.
Dərbəndin tarixində V əsri əlamətdar dövr olmuş, İslam hökmdarları və əsasən Ərəb xəlifələri tərəfindən inkişaf etmişdir. Bu dövr ərzində Dərbəndin mərkəzi su baxımından təmin olunmuş, əhalisi artmış və ticarət mərkəzi olmuşdur.
Son olaraq, Dərbənd 1952-ci ildən 1991-ci ilə qədər Dağıstanın inzibati bölgüsü kimi fəaliyyət göstərmiş və SSRİnin dağılmasından sonra Rusiyanın bir hissəsi olmuşdur. 2013-cü ildə yaşanan partlayış isə şəhərin güncəl hadisələrindən biridir, ancaq Dərbəndin tarixi və strateji əhəmiyyəti bugün də qəbul olunur.
1 yanvar 2014 tarixinə olan məlumata əsasən şəhərdə yaşayan əhalinin sayı 120.470 nəfərdir. Şəhər əhalisinin etnik tərkibi olduqca rəngarəngdir, burada 36 müxtəlif etnik qrupun nümayəndəsi məskunlaşmışdır.
23.11.2023
